Celiakia, nazywana często chorobą trzewną, to nietolerancja glutenu, czyli białka zawartego przede wszystkim w pszenicy, ale także w innych zbożach. Przeważnie zostaje rozpoznana w dzieciństwie, ale zdarza się, że dopiero dorosłe osoby dowiadują się o chorobie. Dlaczego nie zawsze zostaje wcześnie wykryta? Czym się objawia i jak zapobiec dolegliwościom?
Celiakia – objawy
Dotąd nie ustalono przyczyny choroby. Wiadomo, że w niektórych przypadkach znaczenie mają predyspozycje genetyczne. Z badań wynika także, że celiakia częściej występuje u osób dotkniętych chorobą autoagresywną. Jako jedną z przyczyn choroby trzewnej wskazuje się też powikłania po przebytej infekcji. Celiakia polega na reakcji alergicznej na pokarm zawierający gluten, jednak nie przypomina ona innych alergii pokarmowych. Prowadzi do wyniszczenia śluzówki jelita, zaniku kosmków jelitowych w jelicie cienkim, co jest przyczyną niewchłaniania substancji odżywczych.
Celiakia u dzieci
Jeśli choroba ujawni się w wieku dziecięcym jest znacznie łatwiejsza do rozpoznania, gdyż do diety malucha pokarmy wprowadzane są stopniowo i można zaobserwować, w którym momencie pojawiły się pierwsze symptomy choroby. Dziecko chore na celiakię po wprowadzeniu glutenu do posiłków reaguje biegunkami, bólem brzucha czy wzdęciami. Rośnie także wolniej niż rówieśnicy. W przypadku najmłodszych chorych dobra wiadomość jest taka, że odstawienie glutenu powoduje szybki powrót do zdrowia.
Celiakia u dorosłych
Znacznie trudniej zdiagnozować celiakię u osób dorosłych – z racji bogatej diety i dużej ilości stresu, na który narażeni jesteśmy każdego dnia – ciężko powiązać objawy ze spożywaniem glutenu. Poza tym część symptomów choroby może być niespecyficzna – u niektórych występują na przykład stany zapalne w jamie ustnej lub bóle kostne. Zasadniczo wyróżniamy trzy rodzaje celiakii:
- Celiakia jawna, pełnoobjawowa
Najłatwiejsza do zdiagnozowania. Przeważnie występuje u kobiet w ciąży i osób starszych, choć nie jest to regułą. Rozpoznać ją można po występujących:
- biegunkach,
- wzdęciach,
- niskim wzroście,
- zmianach nastroju, w tym depresji,
- niedoborach związanych z utrudnionym wchłanianiem.
- Celiakia skąpoobjawowa
Najczęściej występująca odmiana choroby. Jej oznaki widoczne są jedynie w ścianach jelita cienkiego, trudno jest więc właściwie postawić diagnozę. Przeważnie towarzyszą jej:
- niedobory żelaza,
- wysoki poziom cholesterolu,
- stany zapalne w jakie ustnej,
- ciągłe zmęczenie,
- zmiany neurologiczne,
- choroby kostne – w tym osteoporoza,
- uporczywe bóle głowy,
- depresja,
- problemy z płodnością, w tym poronienia.
- Celiakia utajona
Nie daje żadnych objawów, obraz jelita jest właściwy, jedyną oznaką choroby jest obecność przeciwciał we krwi. Przy takim przebiegu choroby można się spodziewać, że zmiany w jelicie wystąpią w przyszłości a chorobie można zapobiec zmieniając dietę.
Przeczytaj także: Alergie pokarmowe w podróży
Celiakia – badania, które trzeba zrobić
Aby zdiagnozować celiakię nie wystarczy wykonanie jednego badania. Żadne bowiem badanie nie daje pewności, że objawy spowodowane są właśnie tą chorobą. Aby stwierdzi celiakię trzeba wykonać trzy badania – czyli wszystkie, jakie można w tej chwili zrobić, aby ją rozpoznać. Są to:
- badanie histopatologiczne jelita cienkiego,
- pomiar przeciwciał typowych dla celiakii
- badanie genetyczne.
W związku z tym, że choroba ta może mieć podłoże genetyczne, warto wykonać te badania, jeśli na celiakię choruje osoba spokrewniona. Wskazaniem do badań – oprócz oczywiście dolegliwości – są także inne choroby autoimmunologiczne, takie jak RZS, Hashimoto czy łuszczyca.
Przeczytaj także: Reumatoidalne Zapalenie Stawów – co można zrobić?
Badanie genetyczne
Jest to bardzo proste badanie, aby je wykonać wystarczy odwiedzić laboratorium i pobrać krew. Koszt badania genetycznego to około 240 zł. Jest to bardzo skuteczne badanie, gdyż nawet jeśli pacjent jest na diecie bezglutenowej, wynik będzie poprawny. Ponadto aż 99% chorych na celiakię posiada polimorfizmy w genach HLA-DQ2 i HLA-DQ8. Tylko w przypadku 1% jedynie pozostałe badania dają właściwy obraz choroby. Ze względu na dużą skuteczność – badanie to jest wykonywane zwykle w pierwszej kolejności.
Badanie przeciwciał typowych dla celiakii
Obecność genów i pozytywny wynik badania genetycznego nie są jeszcze powodem, aby rozpoznać aktywną chorobą trzewną. Predyspozycje genetyczne to tylko oznaka, że należy uważać na pojawienie się tej choroby. Celiakia to choroba autoimmunologiczna, co oznacza, że organizm produkuje przeciwciała, które atakują własne białka czy tkanki. Dopiero zatem w ten sposób można stwierdzić, czy faktycznie celiakia jest powodem dolegliwości. Samo badanie jest proste – do stwierdzenia obecności przeciwciał także trzeba tylko pobrać krew. Badanie obejmuje pomiar przeciwciał IgA lub IgG. Niestety badanie przeciwciał ma pewną wadę – jest miarodajne tylko w sytuacji, gdy pacjent przyjmował gluten przez przynajmniej sześć tygodni poprzedzających badanie. Tymczasem wiele osób rezygnuje z produktów, w których jest zawarty w sytuacji, gdy czuje się źle. Dieta bezglutenowa jest także popularna wśród osób dbających o zdrowy tryb życia i rezygnujących z niego niejako na wszelki wypadek.
Przeczytaj także: Dieta dr Ewy Dąbrowskiej – dlaczego zyskuje tak wielką popularność?
Badanie histopatologiczne – ostateczna diagnoza
Ostateczny werdykt w diagnozowaniu celiakii zapada po wykonaniu badania histopatologicznego. Jest ono nieco trudniejsze do przeprowadzenia, niż dwa poprzednie. Polega na wprowadzeniu endoskopu przez jamę ustną do żołądka – i z tamtąd aż do dwunastnicy. Lekarz ocenia stan jelita cienkiego i pobiera wycinki, które będą analizowane pod mikroskopem. W ten sposób można wykryć zanik kosmków jelitowych, ale nie jest to jednoznaczne wskazanie na celiakię. Może oznaczać także:
- anoreksję,
- niedożywienie,
- niedobór białka w organizmie,
- obniżoną odporność,
- zapalenie jelit,
- inną infekcję.
Celiakia – leczenie choroby
Niestety, mimo rozwoju medycyny i przeprowadzania szeregu badań klinicznych, nie istnieje żaden skuteczny sposób na wyleczenie choroby trzewnej, czyli celiakii. Nie jest możliwe podanie leków ani przeprowadzenie zabiegu chirurgicznego, który byłby w stanie pomóc choremu. Jedyną metodą na uniknięcie skutków spożywania glutenu jest wyeliminowanie go z diety. Taki sposób żywienia musi być ściśle przestrzegany przez całe życie, inaczej objawy choroby powrócą.
Co to jest gluten i jak wyeliminować do z diety?
Gluten jest mieszanką białek roślinnych, gluteniny i gliadyny występujących przede wszystkim w ziarnach zbóż. To właśnie gluten odpowiada za ciągliwość ciasta zrobionego z mąki i wody. Naturalnie występuje między innymi w takich zbożach, jak:
- pszenica,
- żyto,
- pszenżyto,
- jęczmień,
- kamut.
Choć jest to niewielka ilość produktów – taka lista oznacza, że gluten znajduje się w ogromnej ilości produktów: makaronach, wszelkich wypiekach, pieczywie, czy nawet panierce. Ponadto występuje w niewielkich ilościach jako zanieczyszczenie innych produktów – na przykład owsa. Aby wykluczyć gluten z diety trzeba także pamiętać, że znajduje się on także w przetworzonej, wieloskładnikowej żywności. Może być na liście składników na przykład musztardy, parówek czy nawet lodów.
Dieta bezglutenowa
Dieta bezglutenowa wbrew pozorom może być bardzo bogata, a wiele produktów z powodzeniem można uzyskać bez użycia składników zawierających gluten. Układając jadłospis oraz robiąc zakupy trzeba jednak bardzo uważać na nieoczywiste produkty, które zawierają gluten. Aby skutecznie prowadzić dietę bezglutenową należy bezwzględnie wyrobić sobie odruch czytania etykiet. Warto także nastawić się na samodzielne przygotowywanie posiłków i przekąsek – produkty gotowe powinny być zarezerwowane na szczególne okazje. Trzeba bowiem wiedzieć, że zwykle są wysoko przetworzone i nie zawsze zawierają dużo składników odżywczych. Często natomiast jest w nich sporo konserwantów i sztucznych polepszaczy smaku.
Przykładowy jadłospis w diecie bezglutenowej
Trzeba pamiętać, że eliminacja glutenu nie powoduje automatycznie zmniejszenia kaloryczności posiłków. Osoby, które chcą przy okazji zgubić kilka zbędnych kilogramów, muszą przygotować specjalną dietę. Najlepiej w trym celu odwiedzić dobrego dietetyka – skomponowanie niskokalorycznych posiłków pozbawionych glutenu, a jednak zawierających wszystkie potrzebne substancje odżywcze nie jest bowiem proste. Przedstawiony przez nas przykładowy jadłospis nie jest odpowiedni dla osób odchudzających się.
- Śniadanie: Owsianka z owocami
Jogurt naturalny należy wymieszać z płatkami wieczorem poprzedzającym śniadanie, tak aby płatki moczyły się całą noc. Rano wystarczy dodać miód i ulubione owoce – na przykład borówki lub maliny, dla urozmaicenia mogą być to także orzechy.
- II śniadanie: Hummus
Ugotowaną ciecierzycę (ok. 300 g) należy umieścić w wysokim naczyniu, dodać do niej wodę (ok. 1/4 szklanki), pastę sezamową ( ok. 2 łyżeczki) i doprawić sokiem z cytryny, solą, czosnkiem lub ulubionymi przyprawami, takimi jak papryka czy curry. Do tak przygotowanej masy należy dodać odrobinę oliwy. Pasta najlepiej smakuje na bezglutenowym pieczywie.
- Obiad: Dahl z soczewicy
W garnku należy podsmażyć cebulę na oliwie, dodać pastę z czosnku i imbiru (1 łyżka) oraz przyprawy (chilli w płatkach, kolendrę, kurkumę i gram masalę). Do cebuli i przypraw dodać pomidory (mogą być z puszki)oraz pokrojoną drobno paprykę (1 szt). Teraz należy wlać do garnka bulion warzywny i wsypać czerwoną soczewicę (1 szklanka). Wszystko razem gotować około 30 minut. Zupę można podawać z sosem jogurtowo-miętowym.
- Podwieczorek: Pudding chia
Nasiona chia wystarczy wymieszać z jogurtem i poczekać, aż napęcznieją. Wtedy wymieszać wszystko z miodem i ulubionymi owocami, najlepiej w postaci musu.
Przeczytaj także: Nietolerancja glutenu
- Październik miesiącem świadomości i profilaktyki raka piersi - 16 października 2020
- Jak działa telemedycyna? - 15 września 2020
- Polisa Nadziei – polisa OC/AC, dzięki której każdy może pomóc - 7 września 2020